Vervuiling door pesticiden vormt nog steeds een aanzienlijk risico voor de menselijke gezondheid en het milieu. Dat stelt het Europees Milieuagentschap (EEA). Om dit om te keren, moet er volgens het EEA veel meer worden gedaan. Dat is koren op de molen van de 36 Nederlandse organisaties die een Manifest Bestrijdingsmiddelen aan de Tweede Kamer aanboden.
De doelstelling van de EU is om de vervuiling uiteindelijk tot nul terug te brengen. Tegen 2030 zouden het gebruik en de risico’s van gevaarlijke pesticiden met 50 procent moeten zijn verminderd. De nieuwe EEA-briefing ‘How pesticides impact human health and ecosystems in Europe’ vat de laatste kennis samen over hoe chemische pesticiden onze gezondheid en het milieu beïnvloeden en presenteert ‘best practices’ om het gebruik en de risico’s ervan in heel Europa te verminderen. Volgens het EEA is het mogelijk om het gebruik van pesticiden te verminderen en de bijbehorende risico’s te beheersen zonder de voedselvoorziening in gevaar te brengen.
Bron van vervuiling
Het wijdverbreide gebruik van pesticiden is volgens het milieuagentschap een belangrijke bron van vervuiling: de pesticiden verontreinigen water, bodem en lucht, leiden tot verlies aan biodiversiteit en tot resistentie tegen plagen. Menselijke blootstelling aan chemische pesticiden wordt in verband gebracht met chronische ziekten, zoals kanker, en hart-, ademhalings- en neurologische aandoeningen.
Veel gebruikt
De Europese landbouwsector is nog steeds afhankelijk van het gebruik van grote hoeveelheden chemische bestrijdingsmiddelen om de oogstopbrengsten op peil te houden, waarbij het verkoopvolume van bestrijdingsmiddelen de afgelopen tien jaar stabiel is gebleven. Pesticiden worden daarnaast ook gebruikt in de bosbouw en langs wegen en spoorwegen, maar in veel EU-lidstaten ook in openbare parken, speeltuinen of tuinen die veel worden gebruikt door het publiek. Van 2011 tot 2020 bleef de verkoop van pesticiden in de EU-27-lidstaten relatief stabiel op ongeveer 350.000 ton per jaar. In 2020 werden op 22 procent van alle meetlocaties in rivieren en meren in heel Europa een of meer pesticiden boven de zorgwekkende drempels aangetroffen. En uit een onderzoek in 2019 werd duidelijk dat 83 procent van de geteste landbouwbodems residuen van bestrijdingsmiddelen bevatte.
Van boer tot bord
In 2020 introduceerde de Van-boer-tot-bord-strategie van de Europese Commissie twee doelstellingen voor de vermindering van pesticiden: een vermindering van 50 procent in het gebruik en risico van chemische pesticiden en een vermindering van 50 procent in het gebruik van gevaarlijkere pesticiden. De strategie is een belangrijk onderdeel van de Europese Green Deal en heeft tot doel de Europese voedselsystemen eerlijk, gezond en duurzaam te maken. Het bereiken van de doelstellingen zal meer werk vergen van de EU-beleidsmakers en de lidstaten, aldus de EEA-briefing.
Duurzaam gebruik
Brussel heeft onlangs een nieuwe verordening voorgesteld over het duurzaam gebruik van pesticiden, die landen zou verplichten hun eigen nationale reductiedoelstellingen vast te stellen, ervoor te zorgen dat alle boeren en andere professionele gebruikers van pesticiden milieuvriendelijke systemen voor ongediertebestrijding toepassen en het gebruik van pesticiden beperken in kwetsbare gebieden, zoals stedelijk groen en beschermde gebieden. Andere maatregelen die in de briefing worden besproken, zijn onder meer het opleiden van professionele gebruikers en adviseurs, het stimuleren van de overgang naar biologische en precisielandbouw en het belasten van de gevaarlijkste pesticiden.
Alternatieve landbouwmodellen
Om de afhankelijkheid van chemische pesticiden te verminderen en de voedselzekerheid te behouden, zal het ook van cruciaal belang zijn om de verschuiving te bevorderen naar alternatieve landbouwmodellen die ecologische concepten en principes toepassen op de landbouwproductie, suggereert de EEA-briefing.
Nederlands manifest
In Nederland initieerden Natuur & Milieu, de Parkinson Vereniging en vakbond FNV een Manifest Bestrijdingsmiddelen. Volgens de initiatiefnemers beschermt de overheid mensen en natuur onvoldoende tegen de schadelijke effecten van bestrijdingsmiddelen. Het manifest is ondertekend door 36 partijen. De organisaties maken zich grote zorgen over de verstrekkende gevolgen van bestrijdingsmiddelen op dieren, planten en de waterkwaliteit. Maar ook over de gezondheidsschade van deze middelen voor boeren, werkenden en omwonenden van akkers en bloemenvelden. De Tweede Kamer kreeg het manifest op 25 april aangeboden.
Voorzorgsprincipe
De organisaties willen dat het voorzorgsprincipe gaat gelden. Dat betekent dat bij twijfel of onduidelijkheid over de schadelijke gevolgen van een bestrijdingsmiddel het middel de markt niet op mag. “Bestrijdingsmiddelen vervuilen het water, de lucht en de bodem, en schaden de biodiversiteit. Giftige stoffen worden aangetroffen in het lichaam van agrariërs, maar ook in de luiers van baby’s. Daarom roepen wij de overheid op om verantwoordelijkheid te nemen en ervoor te zorgen dat de natuur herstelt en Nederlanders gezond kunnen werken, wonen en leven”, aldus de organisaties.
Omslag landbouw
“Nederland heeft een snellere omslag nodig naar natuurinclusieve landbouw, zodat de natuur kan herstellen. Met een gezonde bodem, mechanische onkruidbestrijding en een grotere diversiteit van gewassen, krijgen ziektes en plagen minder kans”, aldus Rob van Tilburg, directeur programma’s van Natuur & Milieu. De opstellers van het manifest roepen de overheid op om financiële ondersteuning te bieden aan boeren, zodat zij de transitie kunnen maken naar bijvoorbeeld biologische landbouw. Ook moet er beleid komen waarmee de hele voedselketen bijdraagt aan een natuurvriendelijke land- en tuinbouwsector.
Stem tegen glyfosaat
Ook moedigen de organisaties de overheid aan om te stemmen tegen een Europese verlenging van de toelating van glyfosaat. “Glyfosaat is zeer schadelijk voor bijen, waterleven en bodemflora en er zijn grote zorgen dat het middel het risico op parkinson vergroot. Als Nederland de gezondheid van mensen en natuur serieus neemt, stemt zij straks in Brussel net als Duitsland tegen een verlenging”, aldus de organisaties. In november 2022 nam de Tweede Kamer overigens nog twee moties aan voor een verbod op bestrijdingsmiddelen in grondwaterbeschermingsgebieden en het aan banden leggen van glyfosaat. Landbouwminister Piet Adema ontraadde destijds beide moties.
Ondertekenaars
Natuur & Milieu, de Parkinson Vereniging en de FNV bundelen ook de komende tijd hun krachten om bestrijdingsmiddelen op de politieke en maatschappelijke agenda te houden. Daarbij roepen ze andere organisaties op om zich aan te sluiten bij hun beweging. Het manifest is ondertekend door de volgende partijen: ASN Bank, BioNederland, Bionext, Biowinkelvereniging, Caring Docters, Caring Farmers, Centrum Werk Gezondheid, De CO2-assistent, Decade of Action, Dinamo, dr. J.J.L. (Jeroen) Candel, Eosta/Nature and More, Federatie van Agro-ecologische Boeren, FNV, Foodwatch, Greenpeace, Herenboeren, KWF, Land van Ons, LandschappenNL, de Long Alliantie Nederland, Meten=Weten, Milieudefensie, Natuur & Milieu, Natuur en Milieufederaties, Natuurmonumenten, PAN Nederland – Physicians Association for Nutrition Nederland, Pan Netherlands – Pesticide action network, Parkinsonalliantie, Parkinson Vereniging, Platform Fit for Work, SoortenNL, Stichting Demeter, Urgenda, Vlinderstichting Nederland, Vogelbescherming Nederland.
