Taaie dijken, ofwel dijken die zodanig zijn ontworpen dat ze gecontroleerd kunnen bezwijken, zijn volgens ingenieursbureau Fugro een veelbelovend antwoord op de stijgende kosten voor dijkversterking. Het bureau reageert daarmee op de uitspraken die vier wetenschappers deden tijdens een technische briefing over waterveiligheid, op 18 juni in de Tweede Kamer.
De vier wetenschappers (Maarten Kleinhans van Universiteit Utrecht, Bregje van Wesenbeeck van Deltares, Bas Jonkman van TU Delft en Jim van Belzen van WUR en NIOZ) gaven de Kamerleden een toelichting op hun wetenschappelijk advies over innovaties bij dijkversterkingen. Daarin schetsen ze de mogelijkheden om kosten nu en in de toekomst te beperken en om Nederland zo weerbaar mogelijk te maken tegen extreem weer en zeespiegelstijging.
Drie niveaus
In het advies worden drie niveaus onderscheiden: projectniveau, systeemniveau en het niveau van de uitvoeringsprogramma’s. Op projectniveau kunnen volgens de vier wetenschappers innovaties meer worden gestimuleerd, waaronder nieuwe rekenmethodes, aanslibbende vooroevers voor verminderde golfaanval en natuurlijke technieken zoals bloemmengsels voor veiliger dijken. Er zijn nationale richtinggevende kaders nodig voor het beter en sneller uitvoeren van lokale beslissingen. Dit geldt ook voor het proces van innovatie tot toepassing en opschaling.
Meekoppelkansen
Op systeemniveau zijn er volgens de wetenschappers kansen voor maatregelen om de samenhang tussen hoogwaterbescherming, natuur, ruimtelijke kwaliteit en andere opgaven te benutten: de zogenaamde meekoppelkansen. Ander water- en bodembeheer kan de bodemdaling, daling van dijken en toename van (zoute) kwel afremmen. Sedimentbeheer in de kustsystemen vermindert de zoutindringing en verhoogt de waterveiligheid. Stormvloedkeringen verminderen de opgave voor dijkverhoging landinwaarts maar vragen meer reservering van ruimte voor opvang van rivierwater. Meer ruimte voor water en natuur, ook buiten de landsgrenzen, verlaagt de extreme waterstanden in de rivieren.
Kosten en baten
Op het niveau van de uitvoeringsprogramma’s blijkt waterveiligheid echter lastig te combineren met andere functies zoals ruimtelijke kwaliteit, natuur en ruimtelijke ontwikkeling, zo stellen de wetenschappers. Het is volgens hen van belang daarvan de baten (of vermeden kosten) mee te rekenen en innovaties te stimuleren. ‘Regionaal vergroot het meekoppelen van bijvoorbeeld ruimtelijke kwaliteit en natuur met dijkversterking het maatschappelijk draagvlak. Om volgende generaties handelingsperspectief voor waterveiligheid te geven, zijn landelijke regie en keuzes voor ruimtegebruik nu onvermijdelijk’, schrijven ze in hun advies.
Taaie dijken
Volgens Leo Zwang, commercieel directeur Water bij Fugro, zien de wetenschappers bij de innovaties die ze noemen, een belangrijke, kosteneffectieve oplossing over het hoofd: de taaie dijken. Hij is het met de wetenschappers eens dat de uitdaging is om de kosten van waterveiligheid beheersbaar te houden, willen we veilig blijven wonen en werken achter onze dijken terwijl het klimaat verandert en de zeespiegel stijgt. Daarnaast is volgens hem ongeveer iedere vijftig jaar een versterking nodig en dat kan als gevolg van klimaatverandering al veel eerder zijn. “Hier komen de taaie dijken in beeld”, zegt Zwang, “een innovatieve aanpak die niet alleen de kosten kan drukken, maar ook de veiligheid op lange termijn aanzienlijk kan verbeteren en een volgende dijkversterking kan uitstellen.”
Gecontroleerd bezwijken
Dijken zijn ontworpen om water te keren tot een hoog veiligheidsniveau. Bij het ontstaan van ernstige schade aan de dijk (bij hoge waterstanden) zal een bres ontstaan in de dijk, wat kan leiden tot catastrofale overstromingen. Dat risico is er veel minder bij taaie dijken, stelt de Fugro-directeur: “Taaie dijken zijn zodanig ontworpen dat ze gecontroleerd bezwijken, wat de tijd voor evacuatie en schadebeperking vergroot. Dit concept maakt gebruik van erosiebestendige materialen zoals klei en/of strategisch geplaatste damwanden, die zorgen dat de dijk slechts langzaam ‘doorbreekt’.”
Hogere investering
De taaie-dijkontwerpen die Fugro maakt vereisen waarschijnlijk wel een wat hogere initiële investering, geeft Zwang toe, maar de dijken gaan langer mee (omdat de totale veiligheid vergroot wordt) en dat verlaagt de onderhoudskosten op de lange termijn. “Bovendien kunnen ze beter omgaan met onvoorziene veranderingen in waterstanden en klimaat, waardoor ze een toekomstbestendige oplossing bieden. Door dijken taaier te maken, kunnen we de levensduur van deze cruciale infrastructuur verlengen en de frequentie van dure versterkingsprojecten verminderen”, aldus Zwang.
Rol overheid
Net als de vier wetenschappers, wijst ook Fugro op het belang van een nauwe samenwerking tussen waterbouwkundigen en beleidsmakers. “De overheid speelt hierin een cruciale rol door te investeren in onderzoek en innovatie en door regelgeving te creëren die innovatieve dijkontwerpen stimuleert”, stelt Zwang. “Daarnaast is een integrale benadering nodig, waarbij dijken worden gecombineerd met natuurzones, wat niet alleen de waterveiligheid ten goede komt, maar ook bijdraagt aan de biodiversiteit en het landschap verrijkt. Een taaie dijk kan daarmee ook ecologische kansen bieden.”
