Eieren van kippen in de omgeving van de met PFOS- vervuilde Jelsumer Feart en Lytse Feart in Friesland bevatten hogere PFAS-waarden dan gemiddeld in Nederland, maakt Wetterskip Fryslân bekend. Het advies blijft om deze eieren niet te consumeren. Brononderzoek wees uit dat gebruikt blusschuim op de nabijgelegen vliegbasis Leeuwarden de veroorzaker is van de PFAS- vervuiling. Een saneringsplan is in de maak.
De gemeente Leeuwarden en GGD Fryslân voerde onderzoek uit naar de aanwezigheid van PFAS in kippeneieren onder 12 hobbyhouders, in de omgeving van de met PFOS vervuilde Jelsumer Feart en Lytse Feart. Eieren van kippen in de omgeving van deze wateren blijken hogere PFAS-waarden te bevatten dan gemiddeld in Nederland, vooral bij kippen die direct contact hebben met de bodem. Daarom blijft het GGD-advies geldig om deze eieren niet te consumeren. Eerder al werden ook te hoge concentraties PFOS in de Jelsumer Feart en Lytse Feart gemeten, over een lengte van bijna 2 kilometer. Uit brononderzoek afgelopen mei bleek dat de vervuilingsbron zich op vliegbasis Leeuwarden bevindt. Bekend is dat op de vliegbasis in het verleden jarenlang is gewerkt en geoefend met blusschuim met PFOS/PFAS.
PFOS-metingen eieren en in waterbodem
Omdat de kippeneieren van hobbyhouders in de omgeving van de Jelsumer Feart en Lytse Feart veel PFAS blijken te bevatten, kunnen houders maatregelen treffen om te voorkomen dat hun kippen in contact komen met de bodem en het oppervlaktewater. Op deze manier wordt de blootstelling van de kip aan PFAS sterk verminderd, wat resulteert in eieren met lagere PFAS-waarden. In de gesprekken met deelnemers zijn door de gemeente en de GGD maatregelen besproken om het contact met de bodem en het oppervlaktewater weg te nemen.
In maart 2024 trof het waterschap halverwege de Lytse Feart een normoverschrijding van 193 keer de PFOS-norm (0,65 nanogram per liter) aan, vergelijkbaar met de PFOS-gehalten in de Jelsumer Feart. Ter vergelijking: in de rest van het beheergebied van Wetterskip Fryslân vond het waterschap op 22 meetlocaties een gemiddelde PFOS-overschrijding tot ruim 3 keer de PFOS-norm. Daarop startte het waterschap een brononderzoek, dat op 29 mei uitslag gaf dat de vliegbasis Leeuwarden de bron van de vervuiling is door historisch gebruik van blusschuim met PFOS/PFAS.
Verontreinigde PFAS-lozingen
Met metingen is vastgesteld dat er vanaf de vliegbasis in bijna alle lozingen verontreinigd regen- en afvalwater in het oppervlaktewater en het rioolstelsel terechtkomt. Of deze actuele lozingen een gevolg zijn van PFAS-houdende stoffen die nog steeds in gebruik zijn, of dat het hier alleen om uit- of afspoeling van historische verontreiniging via bodem of het terrein van de vliegbasis gaat, kan het waterschap niet met zekerheid vaststellen. Op de vliegbasis is in de hoofdwatergang, die uitmondt bij het gemaal aan de oostkant, het hoogste PFOS-gehalte van 8.800 nanogram per liter gemeten. Dit is een overschrijding van ruim 13.000 keer de PFOS-norm van 0,65 nanogram per liter van de Europese Kaderrichtlijn Water.
Maatregelen waterschap
Om te voorkomen dat de vervuiling zich verder verspreid, heeft het waterschap de waterinlaten tussen de Jelsumer Feart en Lytse Feart en de omliggende polders dichtgehouden. In de gebieden ten zuiden en direct ten noorden van de Jelsumer Feart treft het waterschap maatregelen voor de aanvoer van schoner water uit andere watergangen om de waterstanden op voldoende peil te houden.
Vervolgstappen
Dijkgraaf Luzette Kroon gaf de noodzaak aan voor het baggeren van de Jelsumer Feart en het wegnemen van de historische PFOS- verontreiniging. Daarvoor hebben ze een plan van aanpak gemaakt. Maar eerst moet de vervuilingsbron op de vliegbasis worden weggenomen. ´Baggeren is pas zinvol als er geen nieuwe verontreiniging meer bij komt. Defensie heeft toegezegd snel aan de slag te gaan met een saneringsplan.’
Saneringen
Defensie Leeuwarden laat weten dat het saneringsplan voor het ontgraven van de bodemverontreiniging bij het voormalig brandweeroefenterrein op de vliegbasis vertraagd is. Dit komt omdat defensie wacht op de resultaten van nog lopende onderzoeken naar zuiveringsmethoden van verontreinigd grondwater. Deze onderzoeken lopen ook bij andere PFAS-saneringen in Nederland. Wel gaat defensie dit jaar nog een proefsanering uitvoeren, om meer te weten te komen over de kwaliteit en de hoeveelheid van het verontreinigde grondwater dat wordt onttrokken, gezuiverd en geloosd en de verwerking van de verontreinigde klei. ´Die duidelijkheid is echt nodig voor het opstellen van een saneringsbestek, dat nodig is voor de aanbesteding´, aldus defensie.
Fase 4 waterbodemonderzoek gestart
Wetterskip Fryslân is nog steeds bezig met de onderzoeken van de waterbodem om de PFAS-verontreiniging in kaart te brengen. Deze onderzoeken vinden ook volgend jaar nog plaats. Vanaf 1 oktober 2024 is een vierde aanvullend waterbodemonderzoek (fase 4) gestart om de verontreiniging in de waterbodem verder in kaart te brengen. De te onderzoeken sloten staan allemaal in verbinding met de Jelsumer en Lytse Feart, zoals sloten aan de noord- en zuidkant van de Jelsumer Feart en rondom de vliegbasis Leeuwarden. Nadat de uitslagen voldoende zijn geanalyseerd en geduid, brengt het waterschap deze naar buiten.
