Niemand zag de enorme watermassa aankomen toen Valencia op 29 oktober door de overstromingen werd getroffen. Volgens hydroloog Antonio Moreno-Rodenas bij Deltares had een koppeling tussen de neerslagverwachting en de hydraulische capaciteit een paar uur tijd op kunnen leveren om de Valencianen tijdig te kunnen waarschuwen. Dan waren er mogelijk minder slachtoffers gevallen maar de enorme waterschade was onmogelijk te voorkomen geweest.
“Ik hoorde voor het eerst van de ramp die zich in Valencia voltrok, toen ik van mijn broer hoorde dat hij nog even op zijn werk zou blijven. Hij werkt op een industrieterrein in het westen van Valencia. Bij waarschuwingen voor hevige regenval raken de wegen verstopt en het is dan verstandig om even te wachten”, zo vertelt Antonio Moreno Rodenas, specialist in milieuhydraulica bij Deltares. Moreno-Rodenas werd geboren in Valencia, waar hij civiele techniek studeerde. Hij kwam naar Nederland om aan de TU Delft zijn promotieonderzoek te doen. “Later hoorde ik van mijn broer dat zijn collega’s die wel naar huis waren gegaan, hun auto’s op de snelweg hadden moeten achterlaten. Toen begreep ik dat er zich een ramp voltrok.”
Analyse satellietbeelden
Vanwege zijn connecties in Valencia raakte hij op persoonlijke titel al snel betrokken bij de analyse van de satellietbeelden die direct na de watersnood beschikbaar kwamen. Het is nu zes weken later en Moreno-Rodenas heeft inmiddels een goed beeld gekregen wat er zich op 29 oktober rond Valencia heeft afgespeeld. “Een beter waarschuwingssysteem kan helpen om in de toekomst slachtoffers te voorkomen. Het herinrichten van het watersysteem om deze gigantische hoeveelheden water op te vangen, is een hele uitdaging. En geen enkele actie kan voorkomen dat de volgende extreme DANA opnieuw enorme schade zal veroorzaken”, voorspelt hij.
Grotere afvoerkanalen
Volgens Moreno-Rodenas heeft het watersysteem aan de noordkant van de stad goed gefunctioneerd. Ook het omleidingskanaal van de rivier Turia, dat na de grote overstroming van Valencia in 1957 is aangelegd, heeft het vele regenwater goed kunnen opvangen. “Het is misgegaan in de vallei van de Barranco del Poyo, aan de zuidkant van Valencia. De afvoercapaciteit is daar een knelpunt”, aldus Moreno-Rodenas. Experts wezen daar al jaren op, maar er is nooit iets aan gedaan. Toch betwijfelt hij of daarmee de ramp voorkomen had kunnen worden. “De schatting is dat de afvoer in dat droge afvoerkanaal van niets in zeer korte tijd naar 3000 kuub per seconde is gegaan. Met zo’n enorme afvoer kan je onmogelijk rekening houden maar je kunt het kanaal wel aanpassen zodat er de schade beperkt blijft”, concludeert hij.
Overal gebouwd
“In de toekomst zullen de afvoerkanalen rond Valencia wel meer capaciteit krijgen, zodat er bij hevige regenval minder snel overlast ontstaat. Maar bij neerslaghoeveelheden als in oktober zijn overstromingen niet te voorkomen.” Hij wijst erop dat veel afvoerkanalen rond Valencia meestal droog staan en dat er nauwelijks nog besef is van overstromingsrisico’s. “Overal is bijgebouwd en die mensen gaan niet meer weg. Het verruimen van de afvoerkanalen zal niet eenvoudig zijn”, aldus Moreno-Rodenas.
Herhaaltijd
Op basis van historische data kan de overstromingsramp gezien worden als een 1:5000-gebeurtenis. Moreno-Rodenas heeft daar zo zijn twijfels over. “Ik denk niet dat de volgende piekbui zolang op zich laat wachten. Een koudefront komt in de herfst vaker voor, en de opwarming van het zeewater in de Middellandse Zee is nu jaarlijks. Je ziet langs de kust de neerslagintensiteit toenemen, dus daarmee ook de kans op extreme piekbuien.” Hij voorziet dat het watersysteem rond Valencia vaker dit soort hoeveelheden te verwerken zal krijgen. “Gelukkig hebben we bovenstrooms al veel dammen liggen die de afvoer dempen. Verder kunnen we bovenstrooms meer doen om het water daar in de bodem vast te houden. En de verplaatsing van de meest risicovolle objecten.” Volgens hem zijn er verder weinig andere opties.
Betere waarschuwing
Aan het waarschuwingssysteem kan volgens hem nog wel veel verbeterd worden. Strakkere hantering van protocollen met duidelijke criteria kunnen voorkomen dat de waarschuwingen geen bestuurlijke of politieke speelbal worden. Maar belangrijker nog is de koppeling tussen de weersvoorspelling en de hydrologie van het watersysteem. “Je zag dat er bovenstrooms al forse neerslag werd gemeten, maar benedenstrooms bij de stad viel het nog mee. Daardoor leek er in Valencia weinig aan de hand. Tot het moment dat die watermassa de steile helling ging afstromen. Debietmeters hebben die toename ook gemeten. Tot het moment dat ze zijn weggespoeld. Er zat een paar uur tussen die eerste metingen en het moment dat de watermassa bij Valencia aankwam en zich een weg door de afvoerkanalen baande.”
Formeel verzoek om hulp
Deltares heeft contact met het verantwoordelijke Spaanse ministerie en de Nederlandse ambassade in Madrid. Tot een formeel verzoek van Spaanse zijde voor hulp is het nog niet gekomen. Moreno-Rodenas wijst erop dat Spanje veel kennis en technische expertise heeft op het gebied van plotselinge overstromingen en het mediterrane klimaat. Maar hij ziet tegelijk ook de waarde van de Nederlandse ervaring met overstromingsrisicobeheer en cultuur van preventie. Een goede kennisuitwisseling schept volgens hem kansen “om sterker en veerkrachtiger te kunnen worden tegen natuurrampen”.
Risicomanagement
Deltares heeft een standaard systeem dat overstromingen, op basis van weersverwachtingen, kan voorspellen. Het Flood Early Warning System (FEWS) wordt wereldwijd toegepast en er is een open platform voor ondersteuning van gebruikers. “We hebben veel ervaring in het beheer van waarschuwingssystemen voor overstromingen. Er is al veel kennis over hoe institutionele processen het beste op elkaar kunnen worden afgestemd om de bevolking bij overstromingsgevaar te waarschuwen. Dat is van onschatbare waarde.”
Frequentie zal toenemen
Toch heeft Spanje volgens hem huiswerk te doen. “De historische regenvalgegevens gaan 80 jaar terug en daarop baseren we de herhalingstijd van een gebeurtenis. Maar we weten te weinig over de structurele verandering van deze extreme gebeurtenissen. Door de opwarming van het zeewater in de Middellandse Zee weten we dat de frequentie zal toenemen. Maar is dat 10, 20 of 30 procent? Kunnen we over vijf jaar een vergelijkbare situatie verwachten? Wie weet. Er is nog veel onzekerheid en dat heeft een enorme impact op het risicobeheer.”
