Nederlandse gemeenten staan voor grote uitdagingen in het stedelijk waterbeheer. Klimaatverandering, verouderde infrastructuur en een tekort aan gekwalificeerd personeel zorgen voor toenemende druk. Dat blijkt uit de Monitor gemeentelijke watertaken 2024 van Stichting RIONED.
Met de monitor geeft de stichting een actueel inzicht in de toestand van stedelijk waterbeheer in ons land. Voor deze editie heeft 90 procent van de gemeenten (307 in totaal) deelgenomen aan het onderzoek en vragen beantwoord over hoe zij hun watertaken voor vuil-, hemel- en grondwater uitvoeren. Volgens de monitor neemt de druk op de rioleringen en waterafvoer toe door extreme weersomstandigheden, zoals hevige regenval en langdurige droogte. “De riolering in Nederland functioneert nog goed, maar we moeten ons voorbereiden op toekomstige uitdagingen”, aldus Hilde Niezen, directeur van Stichting RIONED. “Klimaatadaptatie is geen keuze meer, maar een noodzaak.”
Klimaatverandering dwingt tot actie
Hevige neerslag kan leiden tot wateroverlast, terwijl droogte de bodemstructuur aantast. Gemeenten zijn daarom bezig met het aanpassen van de infrastructuur door middel van waterdoorlatende bestrating en infiltratievoorzieningen, zoals wadi’s en groene bermen. Desondanks is de impact van klimaatverandering zo groot dat sommige problemen niet meer volledig oplosbaar zijn. Naast gemeentelijke inspanningen is ook betrokkenheid van burgers en bedrijven essentieel. “Maatregelen zoals het vergroenen van tuinen en het beperken van verharding kunnen bijdragen aan een robuuster watersysteem”, stelt Niezen.
Waterkwaliteit en milieuproblemen
Ondanks verbeteringen in waterkwaliteit vormen nieuwe verontreinigingen, zoals microplastics, PFAS en medicijnresten, een toenemend risico. Jaarlijks treden er gemiddeld 200 incidenten op met lozing van afvalwater. Dat is weliswaar fors minder dan in 2016, toen er 500 incidenten werden gemeld, maar toch blijven gemeenten voor uitdagingen staan. Niezen: “Gemeenten moeten aan de slag om de resterende knelpunten en foute aansluitingen aan te pakken. Maar het is nog belangrijker om aan de bron vervuiling te voorkomen, door strengere regelgeving en meer bewustwording onder burgers en bedrijven over juist rioolgebruik.”
Personeelstekorten en financiële druk
Gemeenten kampen echter met een tekort aan goed opgeleide medewerkers en financiële middelen. Niezen: “Stedelijk waterbeheer kampt met een onderbezetting van bijna 25 procent, terwijl de taken door klimaatverandering breder worden. Dat leidt tot vertragingen in onderhoud, renovaties en de vervanging van oude riolen. Het tempo van vervangingen moet flink omhoog, anders worden de hemelwater- en vuilwatersystemen kwetsbaarder voor storingen, verstoppingen en lekkages, met alle gevolgen van dien voor onze leefomgeving en gezondheid. Tegelijkertijd stijgen de kosten voor het beheer van nieuwe voorzieningen en verouderde systemen. Het vernieuwen van rioleringen, waarvan ongeveer de helft ouder is dan 35 jaar, vraagt de komende jaren om een tempoversnelling.”
Volgens de monitor liggen de kosten voor waterbeheer tussen de 40 en 250 euro per inwoner. Factoren als bodemgesteldheid en bevolkingsdichtheid spelen hierin een rol. In gemeenten met slappe bodems moeten riolen sneller worden vervangen, wat leidt tot hogere rioolheffingen.
Toekomstige stappen en oplossingen
Om de wateruitdagingen het hoofd te bieden, werken gemeenten aan innovatieve oplossingen zoals infiltratievoorzieningen en gescheiden rioolsystemen. Nederland telt inmiddels meer dan 2500 infiltratievoorzieningen die bijdragen aan de sponswerking van stedelijke gebieden. Ook wordt bij nieuwbouwprojecten rekening gehouden met waterbeheer en klimaatadaptatie. Daarnaast wordt de rol van stedelijk waterbeheerders steeds breder. Naast riolering en waterafvoer werken zij aan klimaatadaptatie, bodemdaling en de energietransitie. “Deze verbreding vraagt om extra capaciteit en middelen”, meent Niezen. “We moeten investeren in zowel infrastructuur als mensen om onze steden en dorpen toekomstbestendig te maken.”
Over vier jaar
De komende jaren blijft de druk op gemeenten toenemen. Stichting RIONED zal over vier jaar opnieuw de balans opmaken om de effectiviteit van waterbeheer te evalueren en verdere verbeteringen aan te bevelen. Eén ding staat volgens de brancheorganisatie als een paal boven water: zonder ingrijpende maatregelen zullen de gevolgen van klimaatverandering, personeelstekorten en stijgende kosten een steeds grotere impact hebben op het stedelijk waterbeheer in Nederland.
