Tijdens de Nederlandse presentatie van het boek ‘Too Big – Rebuild by Design’ op 12 april in Amsterdam kwam het programma Ruimte voor de Rivier regelmatig ter sprake als een inspirerend voorbeeld van het anticiperen op klimaatverandering. De dubbeldoelstelling om, naast de waterveiligheid ook de ruimtelijke kwaliteit in het rivierengebied te vergroten, leidde bij betrokkenen buiten de watersector tot veel enthousiasme waardoor meer bereikt kon worden. Meerdere sprekers riepen dan ook op tot een vervolg van Ruimte voor de Rivier.
Het boek van watergezant Henk Ovink en schrijver Jelte Boeijenga biedt een gedetailleerd inzicht in het programma Rebuild by Design dat de Amerikaanse overheid startte nadat de orkaan Sandy in november 2012 grote schade aanrichtte in New York en New Jersey. Op initiatief van Henk Ovink is snel na de ramp een wedstijd georganiseerd voor ontwerpbureaus en landschapsarchitecten om ideeën aan te leveren voor een wederopbouw die meer gericht zou zijn op preventie. Uiteindelijk leidde dat tot zes concrete voorbeeldprojecten die in overleg met de bewoners tot stand zijn gekomen en nu in voorbereiding zijn.
Onconventionele aanpak
De titel ‘Too Big’ wil niet zeggen dat het niet mogelijk is om de problemen aan te pakken die veroorzaakt worden door klimaatverandering. Maar de klimaatveranderingen zijn ‘te groot’ om ze te negeren, zo lichtte Ovink toe. En ‘te groot’ om ze op een conventionele manier aan te pakken.
De klimaatverandering maakt de problemen, zeker in steden, nog complexer dan ze al zijn. Volgens Ovink is het niet zinvol de problemen te ontrafelen en met deeloplossingen aan de slag te gaan. Omarm de complexiteit, is zijn devies. Immers met deeloplossingen loop je het risico elders weer nieuwe problemen te veroorzaken. Denk aan de aanleg van palmolieplantages voor de productie van alternatieve brandstoffen, waarbij de plantages in Azië tot grote milieuproblemen leidden. Maar dichter bij huis is er het voorbeeld van de Deltawerken die dienden om de waterveiligheid te vergroten maar tegelijk zorgden voor een geweldige verslechtering van de waterkwaliteit.
Ruimte om te leren
In het hoofdstuk ‘Too big for our systems’ pleit Ovink, net als bij Rebuilding by Design en ook bij Ruimte voor de rivier, voor een vrije ruimte voor overheden en betrokkenen waar verschillende belanghebbenden en disciplines met elkaar kunnen experimenteren, fouten kunnen maken en kunnen leren van die fouten om nieuwe oplossingen verder te verbeteren. Ovink spreekt van een proces van continue innovatie. Het gaat niet om eenmalige innovaties die bedacht en geïmplementeerd moeten worden, maar om een proces van onophoudelijke verbetering, gericht op de veerkracht van steden en het vermogen om mee te bewegen met de veranderende klimaatomstandigheden.
Volgens Ingwer de Boer, voormalig programmadirecteur van Ruimte voor de Rivier, is het programma Rebuild by Design de de Amerikaanse evenknie van Ruimte voor de Rivier. (foto: Jac van Tuijn).
Gevoel van eigendom en trots
Een van de sprekers bij de boekpresentatie was Ingwer de Boer, voormalig programmadirecteur van Ruimte voor de Rivier. De Boer vergeleek Rebuilding by Design, zoals beschreven in het boek, met zijn eigen ervaringen met Ruimte voor de rivier. “Het programma was te groot om door één ministerie te kunnen worden uitgevoerd. Daarom is er op een unieke wijze samengewerkt door drie ministeries, zeven provincies, acht waterschappen en dertig gemeenten. Door samen aan de afzonderlijke projecten te werken, konden oplossingen worden verbeterd en groeide er een gevoel van eigendom en trots.”
Gemiste kans
De Boer vond de eenzijdige gerichtheid van het Deltafonds op de financiering van alleen de waterveiligheid – door de Tweede Kamer afgedwongen – een gemiste kans. Hij pleitte voor een geïntegreerde multifunctionele aanpak, zoals ook bij Ruimte voor de rivier is gebeurd. “We moeten dit soort complexe projecten niet nodeloos ingewikkelder maken door vanuit silo’s te blijven werken.”
Meer dan alleen problemen oplossen
De oproep om het succes van Ruimte voor de rivier te prolongeren met een nieuw multifunctioneel programma, valt samen met de opmerkingen van klimaatwetenschapper Klaus Jacob van de Colombia Universiteit tijdens de eerdere Amerikaanse presentatie van het boek op Wereldwaterdag in New York. Jacob riep bij gelegenheid op om het Rebuilding by Design programma verder uit te bouwen tot een continu proces van klimaatadaptatie. ‘De maatregelen waar we nu aan werken, zijn vooral beschermend. Er komt een tijd dat beschermende maatregelen niet meer volstaan’, zo waarschuwde Jacob. ‘’Ze zijn tijdelijk en gericht op het oplossen van onze huidige problemen terwijl ze eigenlijk transformatief moeten zijn.” Volgens Jacob heeft Rebuilding by Design zo’n transformatie wel geïnitieerd, maar is het nog ver weg van waar het moet zijn.
