Uit de meest recente meetgegevens van onderzoeksinstituut KWR blijkt de hoeveelheid coronagendeeltjes in het rioolwater van Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Tilburg weer toe te nemen. Daarmee is duidelijk dat de daling die een week eerder was ingezet, niet structureel is. KWR presenteerde de meetgegevens aan de vooravond van het coronadebat in de Tweede Kamer.
Op 12 augustus debatteert de Tweede Kamer over de opleving van het aantal coronabesmettingen en welke maatregelen de regering daartegen moet nemen. De dag ervoor bracht Jaap van Dissel, directeur Infectiebestrijding bij het RIVM, de Kamerleden op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. Onder andere over de rol die rioolwatermetingen kunnen spelen bij de monitoring van het coronavirus. Volgens Van Dissel hoopt het RIVM in de loop van volgende week het aantal wekelijkse metingen uit te breiden van 28 naar circa 80. Daarmee is het RIVM overigens nog steeds ver verwijderd van hetgeen minister Hugo de Jonge eind juni aankondigde: dagelijkse monitoring van alle 323 Nederlandse rioolwaterzuiveringen. Het is duidelijk dat de deadline van 1 september die minister De Jonge noemde, waarschijnlijk niet zal worden gehaald.
RIVM en KWR
Het RIVM levert de gegevens aan bij het ministerie van Volksgezondheid, dat er het nationale coronadashboard mee vult, maar er gaat relatief veel tijd overheen voordat de data in het dashboard verschijnen. Op 11 augustus is het dashboard bijgewerkt met de meetgegevens van 3 augustus. Voor de meest recente openbare meetgegevens moeten we naar onderzoeksinstituut KWR, met de kanttekening dat KWR op veel minder locaties meet dan het RIVM. Sinds eind februari meet KWR in het rioolwater van zeven steden, Schiphol en Terschelling de concentratie erfelijk materiaal van het coronavirus. Die concentratie is een maat voor de besmettingsgraad onder de bevolking die op het onderzochte riool is aangesloten. KWR publiceert de actuele analyse van de rioolwatermonsters steeds enkele dagen na de monstername. Op 11 augustus publiceerde het de data van donderdag 6 augustus.
Early warning-systeem
‘Door regelmatig te meten, hebben we sinds de start van de coronacrisis op de verschillende locaties curves zien ontstaan. De curves bleken te correleren met het aantal registraties bij de GGD en met het aantal ziekenhuisopnames’, schrijft KWR op zijn website. ‘Opvallend is dat de rioolwatercurve ongeveer een week eerder ‘reageert’ dan de andere twee. Dat is niet zo verrassend, want met het coronavirus besmette personen hebben de eerste dagen geen symptomen maar scheiden het virus via de ontlasting wél uit, in het riool. Dit maakt het riool tot early warning-systeem.’
Neerwaartse trend of incidenteel dipje?
De curves van de aangetroffen virusdeeltjes in rioolwater lopen dus in principe vooruit op de curves die het aantal besmette Nederlanders in beeld brengen. Eind maart was er in de meeste plaatsen een piek te zien en begin april zette de daling in. In juni stelde KWR vast dat in een aantal steden de concentratie virusdeeltjes onder de detectiegrens zakte. Dat betekent dat de hoogwaardige meetapparatuur bij KWR geen Covid-19 kon vaststellen in het rioolwatermonster. Daarna was er weer sprake van een opwaartse trend, totdat twee weken geleden op 29 juli in zowel Amsterdam, Utrecht als Tilburg een daling werd genoteerd. Dat maakte de publicatie van de meest recente cijfers extra spannend: zou de daling het begin van een neerwaartse trend betekenen of was het slechts een incidenteel dipje? Het lijkt erop dat het laatste het geval is: in de steden Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Tilburg stijgt de curve weer, maken de onderstaande grafieken duidelijk.
Tekst loopt door onder de grafieken
Op de overige locaties die KWR meet, waren de resultaten zeer divers:
• In Amersfoort lagen de concentraties onder de aantoonbaarheidsgrens.
• Op Terschelling is voor het eerst in drie weken weer een signaal in het afvalwater gemeten.
• In Apeldoorn liggen de resultaten (nog steeds!) onder de detectiegrens.
• Op Schiphol heeft KWR geen nieuw monster geanalyseerd, dus de resultaten zijn hetzelfde als vorige week.
• In Franeker is over de afgelopen vier weken een licht dalende trend te zien.
KWR: ‘Houd de curves nauwkeurig in de gaten!’
Het belang van de metingen en de analyse van de curves is erg belangrijk, benadrukt KWR op zijn website: ‘De stijging van de coronaconcentratie in rioolwater in het begin van de eerste Covid-19-golf bleek in die fase indicatief voor een latere stijging van het aantal ziekenhuisopnames. Het lijkt redelijk om aan te nemen dat zoiets ook voor een tweede golf zal gelden. Wel is er een verschil tussen de eerste en tweede golf. Bij de eerste was het virus vooraf helemaal niet aanwezig. Het virus is nu nog steeds aanwezig in het riool. Daarom is het zaak lokale stijgingen goed in de gaten te houden. Door te kijken of de concentraties door blijven stijgen, en door de riooldata te vergelijken met de andere informatiebronnen: de meldingen bij de GGD en de ziekenhuisopnamen.’
Gertjan Medema, principal microbiologist bij KWR, voegt daaraan toe: “Geen van deze gegevensbronnen is perfect, maar samen geven ze een completer beeld van de viruscirculatie.” KWR wijst er ten slotte nog fijntjes op dat er tot nu toe op het nationale coronadashboard geen vergelijkbare curves te zien zijn van andere locaties (waaronder alle provinciehoofdsteden) die de afgelopen maanden zijn gemeten.
