Water als leidend beginsel bij ruimtelijke ordening. Dat was het adagium van het twaalfde Deltacongres, op 11 november in Maastricht. De Limburgse hoogwaterramp deed iedereen beseffen dat de aanpak van waterveiligheid en wateroverlast moet worden versneld. Ruimtelijke maatregelen om water eerder vast te houden, zijn daarbij essentieel. Voor concrete maatregelen was het nog te vroeg.
Het wachten is op het eerste rapport van de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater, met de meest urgent te nemen maatregelen
‘Nao De Maas Toe’, zong schrijver en journalist Frans Pollux als aftrap van het Deltacongres, dat dit jaar weer live plaatsvond in Maastricht. De 400 aanwezigen waren naar de Maas afgereisd en 1300 deelnemers volgden het congres via de livestream. Het congres bracht veel getuigenissen van slachtoffers van het hoogwater in Limburg afgelopen zomer. De snelle stijging van het water in de beken, die in de zomer altijd zo lieflijk kabbelen, heeft bij de bewoners diepe indruk gemaakt en zij hebben hun belevingen bij de watersnood duidelijk nog niet verwerkt. Zo getuigde wethouder Carlo Vankan van Valkenburg over de stroomuitval en het continu naar buiten kijken naar het steeds verder stijgende water in de Geul. Tot driemaal toe kwam er een reddingsploeg voorbij met het verzoek te evacueren, zo vertelde hij. Twee keer weigerden hij en zijn gezin het huis te verlaten en waanden ze zich veilig op hun tweede verdieping. Op hun voordeur werd geschreven dat in het huis twee volwassenen, twee kinderen en een hond waren achtergebleven. De derde keer zei de reddingsploeg dat het de laatste keer was dat ze langskwamen. Het gezin van de wethouder besloot dit keer toch maar mee te gaan. De tekst op hun voordeur werd doorgestreept. Het huis was leeg verklaard en daarmee geen zoekplaats meer voor mogelijke slachtoffers, zo interpreteerde Vankan de handeling van het reddingsteam.
Tekst loopt door onder de foto
Inzichtelijke toekomstbeelden
Versnelde uitvoering van het Deltaprogramma, een andere mindset bij de ruimtelijke ordening, meer ruimte voor rivieren. De congresgangers waren wel doordrongen van de urgentie, maar voor concrete maatregelen kwam het congres nog te vroeg. Deltacommissaris Peter Glas wees op de noodzaak om stappen te zetten voor de langetermijnstrategie en antwoorden te zoeken op de verwachte stijging van de zeespiegel. Gaan we als Nederland voorwaarts bewegen en treffen we maatregelen langs de kust en op de Noordzee of trekken we ons terug op de hogere delen van ons land? “We willen nog niet kiezen, maar we moeten wel gaan tekenen en rekenen met de weerextremen”, stelde Glas.
Vijfde Dorp in de Zuidplaspolder
Landschapsarchitect Gijs van den Boomen van KuiperCompagnons sloot zich hierbij aan en riep op tot het maken van meer schetsen van het toekomstige Nederlandse landschap. Van den Boomen is nauw betrokken bij het plan van het Vijfde Dorp in de Zuidplaspolder bij Rotterdam. Volgens hem kan het ontwerpen van nieuwbouw in droogmakerijen juist de weg wijzen naar hoe we op lange termijn kunnen bouwen met natuur en water. “Door nu te bouwen, moeten we ons afvragen hoe we adaptief kunnen funderen. Hoe gaan we kunnen meedeinen en het peilbeheer flexibel maken? Dit soort vragen zijn voor ons nu al aan de orde. Wij willen de woningbouwopgave gebruiken om echt iets te gaan doen aan het peilbeheer, de verzilting en de sleetsheid van polders.” Van den Boomen riep op om alle beschikbare kennis te bundelen en te vertalen in beelden die voor iedereen toegankelijk zijn en daarover vervolgens een maatschappelijk debat te voeren.
Drijvend bouwen
Voor Peter van Rooy, oprichter en directeur van NederLandBovenWater, gaat het allemaal niet snel genoeg. Hij riep waterbeheerders op om uit de tredmolen te stappen van de projectontwikkelaars die uiteindelijk bepalen waar en hoe gebouwd gaat worden. “Laten we, bijvoorbeeld in de Zuidplaspolder, al onze innovatieve kennis inzetten en daar al beginnen met drijvend bouwen. Laten we er een echt blauw dorp van maken”, probeerde hij de deelnemers aan de parallelsessie over het Integrale Riviermanagementprogramma te enthousiasmeren. Het IRM-programma gaat een vervolg geven aan het Ruimte voor de Rivierprogramma, dat alom wordt geprezen voor de dubbele doelstelling voor waterveiligheid en verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Van Rooy is bang dat nieuwe rivierprojecten gevangen blijven in economische afwegingen. “Rivieren moeten zichzelf kunnen zijn en als ze worden ingesnoerd, vechten ze terug”, constateerde hij. Hij uitte de vrees dat uiterwaarden steeds meer bewoond gaan worden.
‘Aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid’
Demissionair minister Barbara Visser onderschreef het belang van de ruimte voor rivieren. In haar toespraak legde ze de verbinding tussen de waterveiligheid en andere maatschappelijke opgaven, zoals die voor nieuwe woningen, de energietransitie en de biodiversiteit. “Ons werk is daarom belangrijker dan ooit. We passen ons aan de nieuwe werkelijkheid”, liet ze weten. “We zien water als sturend principe ook terug in de Nationale Omgevingsvisie, waarin het Nederland van de toekomst vorm krijgt. We bewegen mee en het Deltaprogramma is daarbij onze leidraad.” Desgevraagd is ze niet bevreesd over het wegvallen van de watertoets, waarmee waterbeheerders bouwplannen in polders en uiterwaarden kunnen tegenhouden. Ze liet weten alle vertrouwen te hebben in de toekomstige Omgevingswet en regionale afspraken in Omgevingsvisies.
Limburgs watersysteem robuuster maken
Op het congres kwam de Limburgse propositie water vaak ter sprake. Hierin geven de Limburgse gemeenten, de provincie en het waterschap aan dat ze verwachten 1,2 miljard euro nodig te hebben om het Limburgse watersysteem robuuster te maken en een nieuwe ramp kunnen voorkomen. Het voorstel volgt drie hoofdlijnen: beter terugbouwen, versnelde uitvoering van geplande maatregelen en de inbedding van maatregelen in de ruimtelijke ordening.
Nog even geduld
Volgens deltacommissaris Peter Glas moeten de Limburgers nog even geduld hebben als het gaat om concrete maatregelen. De ingestelde Beleidstafel Wateroverlast en hoogwater komt begin volgend jaar met een tussenrapport waarin de maatregelen staan die direct nodig zijn. Volgens Glas gaat het om een mix van harde en zachte maatregelen. “Liever bouwen we met de natuur, maar soms is die ruimte er niet en word je gedwongen tot een meer technische oplossing. Waterbeheerders staan klaar om, net als destijds bij het programma Ruimte voor de Rivier, maatschappelijke wensen aan hun plannen toe te voegen. Meekoppelen door gemeenten en provincies kan altijd als ze dat tijdig op tafel leggen bij de waterschappen wanneer die bezig zijn met hun plannen voor de waterveiligheid”, zei de deltacommissaris.
Mentale verwerking watersnood
Ook een bovenstroomse aanpak in de buurlanden laat nog even op zich wachten. “Men is daar nog heel erg bezig met de mentale verwerking van de watersnood die tweehonderd mensenlevens heeft gekost. Men zit daar nog helemaal in die ramp”, aldus Glas. Hij roept op tot het opzetten van een kennisprogramma Grensoverschrijdende rivieren, naar analogie van het lopende kennisprogramma Zeespiegelstijging. “Ik roep de onderzoekswereld op alle kennis bij elkaar te brengen, zodat we meer informatie krijgen over wat er van zee gaat aankomen, maar ook van de rivieren. Dan kunnen we dat bij elkaar brengen om in 2026 de Deltabeslissingen te herijken en de bijbehorende investeringen goed te onderbouwen.”
