In het essay ‘Op Waterbasis’ houden kennisinstituut Deltares, BoschSlabbers landschapsarchitecten en ingenieursbureau Sweco een pleidooi om het landgebruik meer af te stemmen op de mogelijkheden en beperkingen van water en bodem. Doel: meer flexibiliteit met het oog op toekomstige ontwikkelingen. Het leidt tot een nieuwe fysiografische kaart van Nederland, met vijf urgente water- en bodemknelpunten.
Nederland heeft een rijke traditie van omgaan met water, stellen de schrijvers van het essay, maar de steeds intensievere inrichting van Nederland heeft de afgelopen decennia geleid tot een sterk technisch gereguleerd waterbeheer binnen zeer krappe marges. Dit systeem is op veel plekken niet in staat de gevolgen op te vangen van klimaatverandering en van de grote ruimtelijke transities die op Nederland afkomen. Het lukt daardoor niet altijd meer om aan alle eisen en wensen van alle gebruikers te voldoen. En die gebruikers zitten steeds vaker in elkaars (vaar)water.
Dertien inflexibiliteiten
In hun essay schetsen Deltares, BoschSlabbers en Sweco een dertiental ‘inflexibiliteiten’ waarmee Nederland nu al te maken heeft:
• Bouwen in overstroombaar gebied versterkt de roep om betere bescherming.
• Wonen vlak achter dijken beperkt de ruimte voor dijkversterking of rivierverruiming.
• De bestaande afhankelijkheid van Goeree-Overflakkee van zoetwateraanvoer stelt eisen aan de kwaliteit van het Volkerak-Zoommeer en verhindert het verder openen van de kier in de Haringvlietsluizen.
• Industriegebied Moerdijk vergt een diepe vaargeul Rijn-Maasmonding met hoge onderhoudskosten.
• Zoetwater (< 300 mg/l) voor de bomenteelt in Boskoop vraagt zoetwateraanvoer door gebieden met zoute kwel.
• Horstermeer(polder) kan niet vernat of geïnundeerd worden vanwege woningbouw (te groot aantal huizen).
• Droogmakerijen met brakke of zoute kwel belasten de boezem.
• Doortrekken A15 en Betuwelijn door het Rijnstrangenbied maken een bypass voor de Rijn naar de IJssel vrijwel onmogelijk.
• Landinwaartse verbreding of opschuiven van de duinen is niet mogelijk, want de binnenduinrand is grotendeels volgebouwd.
• De zeereep kan niet naar achter geschoven, want deze is gefixeerd door de boulevards van kustplaatsen.
• Het terugbrengen van getij op de Grevelingen wordt belemmerd door behoudsgericht natuurbeleid.
• Peilverhoging van het IJsselmeer wordt belemmerd door buitendijkse recreatiewoningen en jachthavens met vaste steigers.
• De Natuurbeschermingswet belemmert in het Waddengebied het meegroeien met de zee met kwelderwerken.
Ruimtelijke herordening
Volgens de opstellers van ‘Op Waterbasis’ is de ondergrond voor verschillende gebruiksfuncties nu al te slap, steeds vaker te nat of te droog, en op termijn te zout of gevaarlijk. Hierdoor kunnen water- en bodemsystemen de gevraagde eco-systeemdiensten, zoals efficiënte voedselproductie of schone lucht, op termijn niet goed meer leveren. Een ruimtelijke herordening ‘op waterbasis’ kan hierop een antwoord bieden. Het essay brengt in beeld waar op nationaal schaalniveau op de lange termijn Nederland te slap, nat, droog, zout of gevaarlijk wordt. Hiermee willen de drie partijen een bijdrage leveren aan de dialoog over een duurzamere ruimtelijke inrichting van ons land.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Nuancering
De kwalificaties te slap, te nat, te droog, te zout en te gevaarlijk vergen volgens de drie partijen wel enige nuancering. Zij schrijven: “De vraag of iets ‘te’ is, is natuurlijk afhankelijk van de landgebruiksfunctie c.q. het gewenste ecosysteemtype. Want met technische maatregelen is veel mogelijk; de vraag is dan ook meer of, in hoeverre, en hoe we rekening willen houden met de natuurlijke eigenschappen van land en water. En of, in hoeverre, en hoe we willen voorkomen dat we afwentelen op andere gebruikers van dezelfde of naastgelegen ruimten.”
Vijf hoofdstukken
In vijf hoofdstukken (Slap Nederland, Nat Nederland, Droog Nederland, Zout Nederland en Overstroombaar Nederland) doen Deltares, BoschSlabbers en Sweco een poging om de gewenste nuancering aan te brengen, verwijzend naar de drie belangrijkste landgebruikscategorieën – wonen/mobiliteit, landbouw en natuur – en ondersteund met overzichtelijke kaarten. Daarbij beperken ze zich tot de grootschalige stedelijke uitbreiding, de grondgebonden landbouw en de natte natuurgebieden. De verschillende kaarten zijn vervolgens samengevoegd tot een interactieve fysiografische kaart van Nederland, waarin de in het essay benoemde water- en bodemknelpunten zichtbaar gemaakt en samengesteld kunnen worden.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Bijdrage aan de transitie
“Ik hoop dat ons essay ‘Op Waterbasis’ een aanzet zal zijn voor een ruimtelijke planning die meer dan voorheen is gebaseerd op kennis van water en ondergrond. En dat het hiermee kan bijdragen aan de nodige transitie naar een toekomstbestendige inrichting en gebruik van ons land”, zei Annemieke Nijhof, algemeen directeur van Deltares, bij de presentatie van het essay.
Deltacommissaris
Het zou koren op de molen moeten zijn voor deltacommissaris Peter Glas, die immers al langer roept dat water meer ‘leidend’ moet worden bij belangrijke ruimtelijke beleidsbeslissingen en investeringen. Toen Sweco in februari in het rapport ‘Ruimte voor de toekomst’ vaststelde dat bij grote investeringen geen of te weinig rekening wordt gehouden met de toekomstige effecten van zeespiegelstijging, reageerde Glas direct met de opmerking dat een langetermijnvisie voor de leefbaarheid en toekomst van ons land uiterst belangrijk is. “Het Sweco-rapport levert waardevolle input voor de beleidsagenda’s van regionale en nationale overheden. Door de langetermijnvisie mee te nemen in investeringen op de korte en middellange termijn, voorkomen we in de toekomst concurrentie in de ruimte. In plaats daarvan biedt het kansen om opgaven en transities te combineren. We hebben nu de kans om ons land klaar te maken voor de gevolgen van de klimaatverandering van vandaag, morgen en de verre toekomst. Laten we die kans met beide handen aangrijpen!”, aldus Glas. Een half jaar later reageert de deltacommissaris via Twitter op het essay ‘Op Waterbasis’: “Waar bouwen we de huizen voor Nederland? Waar verbouwen we ons voedsel? Waar geven we ruimte aan natuur? Dit zijn grote vragen voor de komende jaren. Dit essay en de interactieve kaart bieden een stevige kennisbasis voor beleid én investeringen.”
Download het rapport Op Waterbasis om de kaarten te kunnen inzien. De interactieve kaart kunt u apart downloaden.
