Riviernatuur staat steeds meer onder druk door droogte. Er is minder vaak hoogwater in het voorjaar en de bodems van Waal en IJssel slijten uit. Daardoor heeft riviernatuur veel te lijden. Dat stellen onderzoekers van het kennisnetwerk OBN van de Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren in het onlangs verschenen rapport ‘Klimaateffecten op riviernatuur’, meldt Wim Eikelboom op de site Rivierverhalen.nl
Tot op heden is riviernatuur het paradepaardje van natuurbeschermend Nederland, omdat langs de grote rivieren de afgelopen jaren veel rijke nieuwe natuur is ontwikkeld met grote soortenrijkdom. Daar lijkt nu de klad in te komen, schrijft Eikelboom op zijn site naar aanleiding van het rapport van het kennisnetwerk OBN.
“De klimaateffecten zijn zichtbaar in riviernatuur”, concluderen de onderzoekers in hun rapport. “Verdroging van de uiterwaarden vormt een groot risico in het rivierengebied omdat veel kenmerkende riviernatuur op één of andere manier in relatie staat tot de waterstanden en afvoerpatronen van de rivier. Door klimaatverandering veranderen deze afvoerpatronen en de algemene tendens is dat de waterstanden in het groeiseizoen gemiddeld lager worden.”
Minder overstromingen
Vanouds traden de grote rivieren in het voorjaar altijd buiten hun oevers zodra de sneeuw ging smelten in de Alpen. Dat zorgde voor groeirijke omstandigheden in de uiterwaarden. Vandaag de dag zijn er steeds minder overstromingen en dat is nadelig voor de natuur langs de oevers. “In de bovenloop van de Waal en de IJssel wordt het uitblijven van hoogwater in het voorjaar versterkt door insnijding van het zomerbed”, stellen de onderzoekers. Benedenstroom op grote rivieren – in de IJssel is dat tussen Deventer en Kampen – is de verdroging van uiterwaarden minder een probleem.
Verslechtering waterkwaliteit
Als gevolg van verdroging en onverwachtse zomerse hoogwaters zien natuurbeheerders langs de grote rivieren meer vissterfte, meer zwerfvuil, verslechtering waterkwaliteit en meer exoten. Vooral rietmoerassen, overstromingsvlaktes, kwelplassen en ooibossen komen in de knel. Door verdroging gaan met name natte zachthoutooibosssen achteruit. Dat zijn spontaan gegroeide bossen van wilgen en populieren met gele lissen. Langs de Waal en de IJssel is dat zichtbaar. Langs de Maas minder. Ook bovenstrooms lager gelegen hooilanden krijgen het zwaar.
Andere soorten natuur
De verminderde overstromingen van de uiterwaarden zullen zorgen voor andere soorten natuur, voorspellen de onderzoekers. Stroomdalgraslanden, glanshaverhooilanden en essen-eiepenbossen profiteren hiervan. Voor de meeste insectensoorten pakt het negatief uit dat de rivieren minder buiten de oevers treden. De onderzoekers leggen de vinger bij het droogvallen van aangelegde nevengeulen voor paaiende vissen en andere waterdiertjes. “Kenmerkende vissoorten als de kwabaal zijn eer gevoelig voor effecten van opwarming en verdroging. Deze vis krijgt het in de toekomst steeds moeilijker langs de Nederlandse rivieren.” De onderzoekers voorzien ook meer verstoring voor de natuur als de warme zomer meer recreanten naar de rivier trekken, waardoor de rust voor broedvogels kan afnemen.
Vegetatielegger
Om water vast te houden in de uiterwaarden is het nodig om niet al te rigoureus bomen en struikgewas te verwijderen uit de uiterwaarden, zoals Rijkswaterstaat doorgaans doet. De onderzoekers zeggen hierover: “We zullen anders tegen begroeiing in de uiterwaarden aan moeten kijken. Vegetatiestructuren dragen bij aan het vasthouden van water, water op maaiveld en hoge grondwaterstanden zijn belangrijke factoren voor ‘temperatuurmanagement”. De complexe afweging hierin tussen natuurwaarden en waterveiligheid krijgt er dus een component ‘klimaatbestendigheid’ bij.’ Tot op heden is de vegetatielegger van Rijkswaterstaat leidend.
Maatregelen
De onderzoekers stellen verschillende maatregelen voor om riviernatuur te wapenen tegen klimaatverandering, zoals de aanleg van nieuwe riviernatuur. Hierbij is meer bewustzijn nodig welke gebieden gevoelig zijn voor verdroging en vernatting. Nu worden vaak nog natuurgeulen aangelegd in uiterwaarden die snel droogvallen als de waterstand in de rivier zakt.
Het onderzoek ‘Klimaateffecten op riviernatuur’ is uitgevoerd door Bureau Waardenburg Ecologie & Landschap, HKV Lijn in Water, Deltares, KWR, Ravon, Floron, Radboud Universiteit en Sovon.
