Het KNMI verwacht tot eind augustus geen verandering in het weerbeeld. De Rijnafvoer zal verder dalen. Hierdoor neemt de verzilting toe. De opschaling naar niveau 2 geeft aan dat er te weinig aanvoer om de zoetwatervoorraden, zoals het IJsselmeer, op peil te houden. Voor de drinkwatervoorziening is voorlopig nog voldoende water op voorraad. De scheepvaart ondervindt al behoorlijk last van de lage waterstanden. Ook de landbouw gaat een moeilijke tijd in.
Tijdens een speciaal belegde persconferentie op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat op 3 augustus, kondigde Michèle Blom, directeur-generaal Rijkswaterstaat, aan dat de droogte-aanpak is opgeschaald naar niveau 2. Hierbij is officieel sprake van een watertekort.
Blom deed de aankondiging in haar hoedanigheid als voorzitter van het Managementteam Watertekort (MTW). Dat gaat zich bezighouden met de uitvoering van de wettelijk vastgestelde verdringingsreeks en de bovenregionale waterverdelingsvraagstukken die daaruit voortvloeien. Een eerdere opschaling was op 13 juli. Toen ging niveau 1 in en was er sprake van een dreigend tekort.
Nog geen acute problemen
De persconferentie maakte duidelijk dat er op dit moment nog geen acute problemen zijn voor de zoetwatervoorziening in het algemeen. De verwachting is dat het neerslagtekort de komende weken verder zal toenemen en de huidige Rijnafvoer bij Lobith van 861 m3/s verder gaat dalen naar 800 m3/s. Dat baart waterbeheerders wel grote zorgen. Het wordt niet uitgesloten dat de Rijnafvoer eind augustus naar 750 m3/s zal zakken. Ter vergelijking: in de extra droge zomer van 2018 daalde de afvoer tot 800 m3/s. In absolute zin is een afvoer van 750 m3/s niet heel bijzonder, maar wel zo vroeg in de zomer als het dan optreedt met een groot neerslagtekort in Nederland.
De dalende Rijnafvoer geeft ruimte aan zeewater en brak grondwater om verder op te rukken en wateren tot ver landinwaarts te verzilten. Er is momenteel te weinig wateraanvoer om de zoetwatervoorraden op peil te houden en de verzilting in West- en Noord-Nederland tegen te gaan.
Peil IJsselmeer daalt
Voorzitter Bart Vonk van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) gaf op de persconferentie als voorbeeld de situatie op het IJsselmeer. Anders dan in 2008 zijn de zoutgehalten in de ‘nationale regenton’ laag gebleven. “Daar hoort wel bij dat we eens in de zoveel tijd spuien naar de Waddenzee om het IJsselmeerwater te kunnen verversen. Dat verlies kunnen we nu niet meer volledig compenseren met aanvoer vanuit de IJssel. Het peil in het IJsselmeer gaat nu door verdamping en door de innamen van omliggende waterschappen dalen”, aldus Vonk.
De lage waterstanden zorgen al voor veel last voor de scheepvaart met lange wachttijden bij sluizen die alleen nog maar bij een zo vol mogelijke bezetting worden geschut. De landbouw in Oost- en Zuid-Nederland heeft al te maken met onttrekkingsverboden voor water uit sloten, beeklopen en afvoerkanalen.
Nieuwe fase
Volgens Blom betekent de opschaling naar niveau 2 dat de droogte-aanpak nu op landelijk niveau is gebracht. Bij het bepalen van de verdeling van de afnemende hoeveelheden zoetwater wordt nu gekeken naar heel Nederland, het hogere oostelijke deel en het lagere westelijke deel. In voorgaande weken beperkten de verdelingsmaatregelen zich voornamelijk tot de hoge zandgrond in Oost- en Zuid-Nederland en op de Veluwe. Daar leidde het oplopende neerslagtekort al tot een nijpend watertekort. Daar is nu de lage Rijnafvoer bijgekomen en gaat de bestrijding van de verzilting in laag-Nederland een veel grotere rol spelen. “De besluitvorming over nationale en bovenregionale maatregelen komt nu op tafel van het Managementteam Watertekorten. Het team hanteert de verdringingsreeks voor het bepalen van de maatregelen en de te maken keuzes.” Blom voegde toe dat er regionale verschillen zijn die van invloed blijven op de landelijke verdeling van het schaars inzetbare rivierwater dat via de Maas en Rijn nog Nederland binnenstroomt.
Vergelijking met 2018
In vergelijking met 2018 is er momenteel minder sprake van een crisessituatie, stelde Vonk op de persconferentie. “We hebben veel eerder maatregelen kunnen treffen. Zo hebben waterschappen op tijd hun waterpeilen verhoogd en zijn maatregelen getroffen om de verzilting tegen te gaan zoals het plaatsen van schermen in watergangen. Het aantal schuttingen bij sluizen is fors verlaagd waardoor er minder zoetwater kan wegstromen.
De Rijnafvoer gaat verder dalen, zo luidde de waarschuwing van Vonk. “Ik kan het niet mooier maken. Het peil van het IJsselmeer zal gaan uitzakken en we zullen meer maatregelen moeten gaan treffen”. Als voorbeeld noemde hij aan het aanzetten van het bellenscherm bij de ingang van het Amsterdam-Rijnkanaal in Amsterdam om de zoutindringing vanuit het Noordzeekanaal tegen te gaan. “Het goede nieuws is dat de Maas daarentegen mooi op peil blijft. Daar is aanvoer vanuit het buitenland voldoende om aan de vraag naar zoetwater te voldoen.”
Korter douchen
Het goede nieuws van de Maasafvoer betekent dat de drinkwaterbedrijven die gebruik maken van Maaswater geen grote problemen verwachten. Volgens Vewin-expert Jaap Mos beschikken alle drinkwaterbedrijven op dit moment over voldoende voorraden om aan de vraag naar drinkwater te kunnen voldoen. Op de persconferentie vertelde hij dat er momenteel geen pieken zijn in de vraag zoals bijvoorbeeld tijdens de zomermaanden in de coronajaren toen Nederland massaal in eigen land is gebleven en ter verkoeling op warme dagen zelf zwembadjes vulde.
Toch riep MTW-voorzitter Michèle Blom tijdens de persconferentie op om spaarzaam om te gaan met drinkwater. “Beperk het gebruik zoveel mogelijk door korter te douchen en het grasveld kort te besproeien. Dat is een verzoek. Van een verbod is geen sprake”, aldus Blom. “Het helpt drinkwaterbedrijven om hun voorraden op peil te houden.”
Beheersbaarder
“Anders dan in 2018 is er nu bestuurlijk veel meer rust”, merkte LCW-voorzitter Bart Vonk op. Volgens hem is dat een direct gevolg van de verbeterde afspraken tussen waterbeheerders die een gevolg zijn van de uitwerking van de 46 aandachtpunten van de Beleidstafel Droogte. “We kunnen het water nu beter inzetten waar het nodig is. We zijn heel erg op tijd gestart met maatregelen zoals bijvoorbeeld met het sturen van extra rivierwater naar het Amsterdam-Rijnkanaal. Daarmee hebben we de zoutindringing kunnen beperken. Dat is echt anders dan in 2018 toen we het rode lampje continu zagen aangaan.” De verzilting van het Amsterdam-Rijnkanaal was in 2018 een continue bron van zorg. “Nu zien we het lampje nog wel eens op rood springen maar de dag ernaar gaat het ook weer uit”, aldus Vonk.
