Ondanks natte zomer is Brabantse grondwatervoorraad nog niet op peil

De beken en sloten in het beheergebied van Waterschap De Dommel staan weer vol water, dankzij de recente neerslag. Maar volgens het waterschap is de grondwatervoorraad nog niet volledig aangevuld. Mede daarom worden de onttrekkingsverboden voor oppervlaktewater slechts voor een deel van het Dommelgebied opgeheven. Opmerkelijk, want de kaart met grondwatermeetpunten kleurt groen en blauw.

De kaart met de gegevens van de Brabantse grondwatermeetpunten gaf de afgelopen drie jaar in zomer en herfst een alarmerend beeld: de meeste meetpunten werden weergegeven door een oranje of rood bolletje, wat betekent dat grondwaterstand (veel) lager is dan normaal voor deze tijd van het jaar. De meeste mensen zagen dan ook wel de logica in van onttrekkingsverboden voor oppervlakte- en grondwater. Deze zomer is het beeld echter anders: de kaart laat vooral groene (normaal grondwaterpeil), lichtblauwe (hoger) en donkerblauwe bolletjes (veel hoger) zien.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Je zou dus denken dat er geen waterschaarste is in Brabant en dat er geen onttrekkingsverboden nodig zijn. Met ingang van 26 juli heeft De Dommel echter alleen voor het noordelijke deel van het beheergebied, ten noorden van het Wilhelminakanaal, het onttrekkingsverbod opgeheven. In de rest van het Dommelgebied blijft het onttrekkingsverbod oppervlaktewater voorlopig van kracht. Dit geldt ook voor de inlaatgebieden Olen en Sonse Heide, waar een permanent onttrekkingsverbod geldt. Dat heeft alles te maken met de grondwatervoorraad.

Weinig meetpunten op hoge zandruggen
“Het klopt dat de kaart enkel groene en blauwe bolletjes bevat”, geeft droogtecoördinator Lonneke Schilte van Waterschap De Dommel toe. “Maar hierbij is het wel belangrijk om je te realiseren dat veel van onze grondwatermeetpunten die op de kaart staan, gerelateerd zijn aan natte natuurparels (grondwaterafhankelijke natuurgebieden) en beekdalen. Als waterschap kunnen we immers ons waterbeheer uitoefenen in oppervlaktewateren, en daarvan willen we vaak het effect meten op het grondwater. Op de hoge dekzandruggen in het gebied, waar vaak niet eens sloten liggen, hebben we weinig meetpunten en kunnen we als waterschap ook weinig sturen of beïnvloeden. Juist daar verwachten we dat de grondwatervoorraad na drie droge jaren nog niet is aangevuld.” Bovendien wijst het waterschap erop dat de grondwaterstanden worden gerelateerd aan de afgelopen tien jaar. En of het daarmee vergeleken droger, normaal of juist natter is. Na drie droge jaren wegen dus ook die opeenvolgende lage standen mee in de vergelijking. Ofwel: een blauw bolletje anno 2021 was in 2017 misschien wel groen geweest (en een groen bolletje wellicht oranje).

Gebiedsdekkend grondwatermeetnet
Hoe welkom de overvloedige neerslag van dit jaar ook is voor de grondwaterstand en grondwatervoorraad in Brabant, ze is geen oplossing voor het onderliggende, structurele probleem. “We zien in de waterbalans dat we in ons gebied elk jaar meer grondwater onttrekken dan dat we aangevuld krijgen”, benadrukt Schilte. “Dat is in een gemiddeld jaar al zo, laat staan in de afgelopen drie droge jaren, waarbij er én meer is onttrokken én minder is aangevuld. Meestal wordt ook uit diepere lagen grondwater onttrokken, bijvoorbeeld voor drinkwaterwinning en beregening, en de verschillende grondwaterlagen staan wel met elkaar in verbinding. We werken momenteel aan een gebiedsdekkend grondwatermeetnet, maar dit is nog in ontwikkeling.”

Verwachte ontwikkelingen
Bij het instellen of opheffen van onttrekkingsverboden voor oppervlaktewater kijkt het waterschap naar de afvoeren in de beken – hoeveel water stroomt er per seconde door de beek? –, maar ook naar de verwachte ontwikkeling. Schilte: “Als er een gerede kans is dat de afvoeren in gebieden weer onder de norm zakken op korte termijn, dan kiezen we ervoor om niet steeds het verbod in te trekken en weer in te stellen. Ook omdat in perioden van veel neerslag de afvoer snel toeneemt, maar er ook niet of nauwelijks onttrekkingsbehoefte is. Zodra het weer een tijdje warm en droog wordt, zal deze behoefte weer beginnen te ontstaan, maar dan zouden we ook weer een verbod moeten instellen. Daarom kiezen we er vaak voor om het verbod in stand te houden. De gebieden waar nu nog een verbod geldt, zijn meer de bovenlopen van ons gebied, die gevoeliger zijn voor droogte, maar ook vaak gevoelig voor onttrekking. Ze zijn erg reactief. Er gaan relatief weinig kuubs water per seconde door zo’n beekje en een beregeningspomp kan dan ook snel een groot negatief effect hebben op de hoeveelheid water en het peil in de beek.”