Provincie Gelderland, Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer werken samen aan een plan voor natuurontwikkeling in de uiterwaarden van Wamel (op de foto), Dreumel en Heerewaarden. Deze uiterwaarden worden op een aantal plekken zo ingericht, dat het aantrekkelijker wordt voor specifieke dier- en plantensoorten die bij het rivierengebied horen (foto: Rijkswaterstaat).

Rijkswaterstaat heeft meerdere uiterwaarden op het oog langs de Waal, Nederrijn, Lek en IJssel die goede kansen bieden om de riviernatuur te verbeteren. De ingenieursbureaus Arcadis, Antea Group, HKV Lijn in water en Bureau Waardenburg werken de komende vier jaar in opdracht van Rijkswaterstaat aan plannen voor verbetering van de ecologische waterkwaliteit van die rivieren.

De komende jaren wil Rijkswaterstaat samen met belanghebbenden – zoals Staatsbosbeheer, andere overheden, grondeigenaren én omwonenden – ontdekken welke maatregelen de meeste kansen bieden en in welk van de geselecteerde gebieden. De ingenieursbureaus Arcadis, Antea Group, HKV Lijn in water en Bureau Waardenburg verzorgen het onderzoek en werken de gekozen maatregelen uit. Deze maatregelen moeten uiterlijk in 2027 uitgevoerd zijn. De opdracht voor de planfase heeft een omvang van ongeveer 20 miljoen euro en bestrijkt vier jaar, met een optie tot verlenging met één jaar.

Gesprek met belanghebbenden
Voor het onderzoek is inmiddels overleg gestart met de betreffende waterschappen, provincies, gemeenten en natuurbeheerorganisaties. Bovendien ligt er de wens om het gesprek aan te gaan met onder meer grondeigenaren, pachters en omwonenden.

Selectiecriteria voor kansrijke gebieden
Bij het selecteren van de kansrijke gebieden heeft Rijkswaterstaat rekening gehouden met verschillende factoren. Om te beginnen gaat het om uiterwaarden waar de specifieke situatie van het riviergebied kansen biedt. Is er bijvoorbeeld een (half) dichtgeslibde zijarm van een rivier, dan kan de (onderwater)natuur worden verbeterd door rivier en zijarm weer met elkaar te verbinden. Vervolgens is er gekeken naar haalbaarheid. Zo kwamen gebieden in het bezit van overheden als Staatsbosbeheer of Rijkswaterstaat hoger op de lijst. Datzelfde geldt voor locaties waar werk met werk kan worden gecombineerd. Heeft een waterschap bijvoorbeeld plannen voor dijkversterking, dan zou die combinatie kunnen leiden tot nog mooiere plannen. Of wellicht kan worden aangesloten bij de wens van een provincie- of gemeentebestuur om de natuur of recreatie te bevorderen. In veel van de geselecteerde uiterwaarden spelen meerdere van deze factoren een rol. De gebieden zijn te vinden op een interactieve kaart.

Soorten maatregelen
Er zijn volgens Rijkswaterstaat verschillende ingrepen in het landschap mogelijk om de ecologische kwaliteit van het rivierwater te verbeteren. Een paar voorbeelden:
• Het aanleggen van een nevengeul of strang. Deze vormen een gevarieerd leefgebied voor veel vissen en waterplanten.
• Het aanbrengen van rivierhout in een bestaande plas of (zij)rivier. Op het hout gaan wieren, algen en mossen groeien, die op hun beurt waterdieren aantrekken.
• Het aanleggen van natuurvriendelijke oevers, bijvoorbeeld door steile oevers met stenen wallen te vervangen door licht glooiende oevers van zand of klei.

Kaderrichtlijn Water
De beoogde maatregelen zijn een uitwerking van de internationale afspraken uit de Europese Kaderrichtlijn Water, die gaan over de kwaliteit van het water en het leefgebied voor planten en dieren. In 2027 moeten alle EU-lidstaten alle maatregelen in uitvoering hebben genomen die uiteindelijk gaan leiden tot een goede ecologische waterkwaliteit in alle 110.000 in Brussel aangemelde waterlichamen. Dit betekent dat er een goede inschatting moet worden gemaakt van de effectiviteit van de aangemelde maatregelen. Er zijn twijfels of Nederland die deadline wel gaat halen. Al heeft men hier de afgelopen jaren zeker niet op de handen gezeten. In 2009 is Rijkswaterstaat gestart met de eerste ingrepen langs de Nederlandse rivieren om de ecologische kwaliteit van het water te verbeteren. Inmiddels zijn langs de Waal, Nederrijn, Lek en IJssel tientallen maatregelen uitgevoerd, vaak in combinatie met andere projecten.