De natuur in het rivierenlandschap nog mooier en robuuster maken. Dat is het doel van het plan ‘Ruimte voor levende Rivieren’ dat natuurorganisaties en riviersectoren woensdag 27 november aan minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat overhandigden. In het plan wordt natuurontwikkeling gecombineerd met andere duurzame riviergebonden functies, zoals scheepvaart en woningbouw.
Het Wereld Natuur Fonds, Natuurmonumenten, ARK Natuurontwikkeling, Vogelbescherming Nederland, LandschappenNL en de Natuur en Milieufederaties namen het initiatief voor het maken van het plan waarin veiligheid, natuur, transport en recreatie gaan hand in hand gaan. Grootschalige natuurontwikkeling langs de rivieren kan onder meer voorkomen dat de binnenvaart in periodes van droogte vastloopt. Door kribben en indijking stromen Nederlandse rivieren nu zo snel dat de bodem geleidelijk uitslijt. Schepen dreigen daardoor bij laag water op harde delen te stuiten, zoals kabels en betonranden. Het natuurlijker inrichten van de rivieren met nevengeulen en periodiek overstromende uiterwaarden kan de stroming vertragen en voorkomen dat de rivierbedding verder uitslijt.
Nevengeulen en zomerdijken
Ook voor de natuur is het een probleem dat de bodem wegslijt en de rivier steeds lager in het land komt te liggen. Daardoor stromen uiterwaarden en reeds aangelegde nevengeulen die voor extra afvoercapaciteit dienen bij hoogwater, minder vaak over. Het gevolg is dat de natuur verdroogt en vissen onvoldoende stromend water hebben om te overleven. De oplossing is de rivier trager te laten stromen door deze te verbreden. Dit biedt ook kansen voor meer natuur en recreatiegebieden langs de rivieren. Voor bijvoorbeeld de Bovenrijn, de Waal en de kop van de IJssel – de drukste scheepvaartroute – zijn over een lengte van 140 kilometer nevengeulen en verlaagde zomerdijken nodig. Daardoor lopen uiterwaarden weer vaker onder en stromen nevengeulen mee bij gemiddelde waterstanden die een groot deel van het jaar voorkomen. In die periode wordt ook het meeste zand verplaatst in de bedding.
Levendig en bevaarbaar
Het scenario om erosie van de rivierbedding tegen te gaan door het verbreden van de rivier is met Rijkswaterstaat, Deltares en HKV ontwikkeld. Daarnaast hebben de natuurorganisaties in samenwerking met BLN Schuttevaer de belangen van scheepvaart in kaart gebracht, zodat die in de plannen zijn meegenomen. Volgens voorzitter van Schuttevaer Dominic Schrijer is het mooiste van deze samenwerking dat er kansen ontstaan voor levendige én optimaal bevaarbare rivieren.
Ruimte voor natuur
Ruimte voor Levende Rivieren pakt de draad op van het programma Ruimte voor de Rivier. Voor de verruiming van rivieren is de afgelopen 25 jaar 12.000 hectare extra natuur gecreëerd. Het nieuwe plan Ruimte voor Levende Rivieren creëert nog meer ruimte langs de rivieren door natuurontwikkeling op een slimme manier te combineren met onder meer landbouw, natuur, delfstoffenwinning en woningbouw. Dit helpt de uitdagingen van klimaatverandering aan te pakken. ‘Én het brengt het natuurlijke rivierproces weer op gang, wat belangrijk is voor beschermde trekvissoorten als de paling, zalm en steur en herstel van ooibossen’, aldus de natuurorganisaties.
Nieuwe aanpak
Van Nieuwenhuizen reageerde positief op het plan: “Levende rivieren krijg je met levende ideeën. Ik zeg er gelijk maar bij dat ik graag een beroep blijf doen op jullie kennis en expertise. Want we zijn volop bezig met de nieuwe aanpak van onze rivieren. En dat doen we met de inbreng van veel partijen.” In 2018 reserveerde het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat al een bedrag van 375 miljoen euro voor het Programma Integraal Rivier Management. De overheid werkt in dat programma aan extra rivierverruiming voor de waterveiligheid, de scheepvaart, ecologische waterkwaliteit, waterbeschikbaarheid, rivierbodemligging en vegetatiebeheer.
